Od małego uczono nas rozbierania problemu i świata na czynniki pierwsze. Takie działanie tylko z pozoru ułatwia rozwiązanie trudnych zadań, ponieważ tracimy w takim postępowaniu szansę na zobaczenia większej całości i powiązania „tego czegoś” z innymi elementami.

W tym nadzwyczaj obfitym w informacje świecie VUCA potrzebna jest zmiana sposobu myślenia, aby dać sobie sposobność do obserwowania tego, co umyka kiedy siedzimy w starym modelu myślowym.

Menadżer z taką wersją “oprogramowania”:

• Myli rolę zawodową, którą pełni z własną tożsamością, przez co wydaje mu się, że jego poglądy i stanowiska wobec spraw z jego życia to jego „ja”
• Nie widzi, że jest częścią dużego ekosystemu, którego mechanizmów często nie pojmuje lub nawet nie może dostrzec, ponieważ są ukryte. To sprzyja w poszukiwaniu winnych „gdzieś tam, na zewnątrz”, kiedy ponosi porażki
• Koncentruje się na krótkotrwałych wydarzeniach i ich przyczynach, naprawia teraźniejszość i nie potrafi dostrzec długoterminowych konsekwencji swoich działań
• Jest zaprogramowny na proaktywność, która często – o ironio – jest zakamuflowaną reaktywnością, a tej  „kazano mu się wystrzegać”!

Zobaczyć świat na nowo

Punktem wyjścia dla mojego spojrzenia na świat VUCA są prace Otto Scharmera i Petera Senge`a. Scharmer jest twórcą humanistycznej teorii U w obszarze zarządzania zmianą. Drugi jest autorem „Piątej dyscypliny” – teorii uczących się organizacji.

Teoria U wyrosła niejako z obserwacji „rozdarcia” do jakiego doszło w trzech obszarach naszego życia:

• Ekologicznego – codziennie ludzkość konsumuje zasoby 1,5 planety
• Ekonomicznego – 8 osób na świecie posiada majątek, jaki zgromadziło pozostałe 3,8 mld ludzi
• Społecznego – każdego roku samobójstwo popełnia 800 000 osób

Teoria U  zaprasza do dwóch podróży w obszarze zmiany:

1. Podróży w dół U, czyli przekształcania naszego sposobu postrzegania. Jednym z fundamentów teorii U jest „bycie uważnym”, czyli obserwowanie (uważne przyglądanie się czemuś przez dłuższy czas, dostrzeganie faktów i powiązań), a nie postrzeganie (pierwszy etap przetwarzania informacji płynących z naszych zmysłów).
2. Podróży w górę U, czyli poznania i transformacji źródła naszej świadomości. Kiedy znajdujemy odpowiedzi na pytania dotyczące własnej tożsamości, jesteśmy wtedy bardziej świadomi powodów dla których robimy to, co robimy w sposób w jaki robimy. Zdarza się również odkryć wtedy pokłady znajdujące się głębiej niż tożsamość. Jak misja z jaką idziemy przez życie. Przechodząc w górę U odkrywamy nowe rozwiązania zostawiając za sobą schematy, algorytmy, wzorce, archetypy i inne ramy działania.

Teoria U wprowadza pojęcia „blind spot”, którego rozpoznanie umożliwia połączenie ze źródłem czyli naszymi wewnętrznymi zasobami. Nasza plamka ślepa, to właśnie wewnętrzne zasoby, których wielkości i bogactwa nie jesteśmy świadomi, albo świadomie je ignorujemy. Jakość naszej uwagi na sytuacje, których doświadczamy zależy od codziennych społecznych interakcji z innymi ludźmi, czy organizacjami. Aby rozpoznać swoje zasoby wewnętrzne trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie:

„Kim jestem?” i „Jakie jest moje zadanie?”- to pytania o tożsamość.

Podróż w świecie VUCA zaczyna się od zwrócenia uwagi na szereg błędów poznawczych, których nie jesteśmy świadomi, a które mają kluczowe znaczenie dla działania. Ważnym elementem każdej zmiany jest język jakim mówimy do innych i do siebie, ponieważ sposób mówienia ma wpływ na otoczenie. Intencja z jaką podejmujemy działania ma kluczowe znaczenie dla efektów, ponieważ „Energia podąża za uwagą”.

Nowe umiejętności menadżera w świecie VUCA

Scharmer zwraca uwagę na to, co jest mi niezmiernie bliskie. Jego zdaniem słuchanie to prawdopodobnie najbardziej niedoceniana umiejętność przywódcza. U podstaw większości niepowodzeń przywódczych leżą braki w umiejętności słuchania. Menadżerowie często nie są w stanie połączyć się z otaczającym ich światem „VUCA” ponieważ słuchają nawykowo lub skupiają się na przedmiocie.

Przez to jesteśmy więźniami takiego modelu myślowego w którym widzimy pojedyncze zdarzenia i ich liniowość, dostrzegamy krótkoterminowe korzyści z działań, uznajemy za efektywne uczenie tylko takie, które jest wynikiem szybkiego doświadczenia.

Natomiast kluczem jest systemowa percepcja i umiejętność wchodzenia w rolę obserwatora (tak często jak to jest możliwe). Obserwator pozwala dostrzec cykliczność (ruch kołowy) wpływów poszczególnych elementów zdarzenia zamiast ich linearności.

Kluczem do całej pracy z obszarem VUCA są trzy proste pytania transformujące A. Seale:

1. CO chce się wydarzyć? – to jest pytanie o POTENCJAŁ jaki chce się ujawnić
2. Do bycia KIM mnie to zaprasza? – to pytanie o to jaką ROLĘ chcę przyjąć w tym co się dzieje
3. Do zrobienia CZEGO mnie to zaprasza? – to pytanie o DZIAŁANIE jakie planuję wykonać

Biznes wychowuje ludzi do natychmiastowego przechodzenie do pytania numer 3, co praktycznie uniemożliwia wejście w rolę obserwatora i zobaczenia „co chce się ujawnić” wraz z sytuacją, która przychodzi. Tylko zatrzymanie się i zamrożenia przychodzących do głowy pomysłów z przeszłości jak sobie poradzić z tą nową sytuacją daje możliwość przyjrzeniu się temu, co jeszcze pojawia się oprócz trudności/wyzwania. Dlaczego?

Ponieważ problem/przeszkoda, to nie tylko coś, co wymaga rozwiązania. To również informacja, która prosi, aby jej wysłuchać.

Kiedy zdarzenia są linearne wówczas możliwe jest aktywizowanie systemów rozwiązań z przeszłości i stosowanie tego, co się w przeszłości sprawdzało. Kiedy nie widać linearności zdarzeń, wzorców, schematów wtedy uruchomić trzeba inne sposoby słuchania, zamienić postrzegania na obserwowanie i rozpoznawanie czy mamy do czynienia z sytuacjami skomplikowanymi (uporządkowane), czy złożonymi (nieuporządkowane).

Lider i menadżer VUCA – ważne zasady

Zmiana sposobu słuchania i obserwowania zdarzeń ma kluczowe znaczenie dla transformacji modelu przywódczego i wychodzenie z modelu transakcyjnego w którym płaci się ludziom za realizowane cele na rzecz modelu transformującego. W tym drugim lider dba nie tylko o swój własny rozwój osobisty, ale dba również o rozwój osobisty swoich ludzi.

Menadżer przygotowany do środowiska VUCA:

1. Zna teorię i koncepcje związane z czasami przełomu oraz ich wpływem na styl przywództwa
2. Jest wyposażony w algorytm rozpoznawania sytuacji złożonych i skomplikowanych w swoim otoczeniu
3. Posiada nowy, skuteczny „model mentalny” adekwatny do wyzwań, jakie niosą ze sobą obecne czasy
4. Wie jak szerzej wykorzystywać intuicję w zarządzaniu
5. Zna metody wspierające poczucie stabilności i spokoju w sytuacjach niepewności, kryzysów i zmian
6. Posiada narzędzia i potrafi z nich korzystać. Dzięki nim będzie mógł inaczej reagować na rzeczywistość biznesową i jej złożoność
7. Będzie wiedział jak kontynuować podróż w rozwijaniu nowych umiejętności kluczowych w funkcjonowaniu w świecie VUCA
8. Będzie uczył tego nowego modelu działania ludzi wokół, czyniąc podwaliny pod zbudowanie organizacji uczącej się.

Nasz ssaczy imperatyw walki o terytorium u ludzi został przeniesiony do kategorii walki o „posiadanie racji”. Tym sposobem samce Alfa, zawłaszczają sobie przestrzeń w umysłach innych zdobywając „posłuch i uznanie”. Jednak tylko wtedy, kiedy rezygnujesz z prawa do posiadania racji, pojawia się wiele interesujących opcji. I tylko wtedy świadomie możesz wejść w rolę obserwatora i zmierzyć się ze zdarzeniami świata VUCA.